اگر بخواهید تاریخچه ملیله کاری را بدانید و این که ملیله کاری چیست، لازم است به زمان هخامنشیان و ساسانیان و سلجوقیان سر بزنید؛ یعنی تقریبا 500 سال قبل از میلاد می‌باشد! این نشان دهنده قدمت هنر ملیله کاری است که این هنر ارزشمند ایرانی امروزه به دست ما رسیده می‌باشد. در زمان قدیم، هنر ملیله کاری، اغلب روی ظروف گرانبها برای افراد بی نیاز و مرفه جامعه ساخته و تولید می‌شد.
امروزه این هنر، غالبا به صورت ویترینی می‌باشد و مانند گذشته ها استفاده از آن‌ها زیاد مرسوم نیست. البته افرادی هستند که به دلیل علاقه به هنر ملیله و صنایع دستی به دنبال خرید محصولات ملیله کاری هستند.
در این مقاله به تاریخچه ملیله کاری می‌پردازیم.
با مراجعه به سایت honarkado.ir به صورت نقد و اقساط به خرید ظروف ملیله کاری اقدام نمایید.
تاریخچه ملیله کاری
تاریخچه ملیله‌کاری
از دیر باز هنر ملیله کاری در ایران رواج داشته است و البته لازم به ذکر است که تولید و ساخت ملیله طی سالهای اخیر و با گذشت زمان دچار تغییرات بسیار زیادی شده است که تاریخچه ملیله کاری بیانگر این موضوع است. این هنر اصیل و ارزشمند با پیشرفت عملکرد لحیم‌کاری و متصل شدن مفتول‌های زر و سیم، نقش زیبا، ظریف با طرح تو خالی را به وجود می‌آورد.
در فرهنگ دهخدا ملیله به رشته‌های به هم تابیده و پیچ خورده با زر و سیم گفته می‌شود (دهخدا، 1377: 21516). ابوالقاسم صدر، نیز ملیله را در لغت رشته‌های به هم تابیده و پیچ خورده با زر و سیم می‌داند، و ملیله‌کاری را نقش ظریف و زیبا با شکل و طرح باز که با فلزات قیمتی و گرانبها (معمولاً طلا و نقره) و به شیوه لحیم‌کاری گوی‌های کوچک و سیم‌های بسیار ظریف انجام می‌شود، تعریف می‌کند.
تاریخچه ملیله‌کاری
تاریخچه ملیله کاری در ایران به طور مختصری
بر اساس نظرات اکثر محققان، اثبات می‌شود، تاریخچه ملیله کاری به سالهای ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد یعنی به دوره هخامنشی مربوط می‌شود. در آن زمان و به خصوص نقره سازان و زرگران، همه توجه خود را به ساختن زیباتر ظروف معطوف می‌کردند. آن‌ها تلاش می‌کردند که به اشیا زینتی و یا وسایل مصرفی حالتی زیبا و جذاب بدهند.
به دلیل جنگ و تاراج اسکندر و همراهانش، از اشیا و ظروف فلزی گران بها آن زمان اثر زیادی باقی نمانده است. یافتههای به دست آمده در قرون اخیر و در پی کاوش‌های باستان شناسان یا به صورت تصادفی از دل زمین شهرهایی مانند همدان، شوش و گنجینه جیحون، نشان دهنده وجود ملیله کاری و همین طور نشانگر استادی و مهارت صنعتگران ملیله کار ایرانی در دوران قبل از میلاد می‌باشد.
در سالهای ۳۳۰ تا ۲۲۴ قبل از میلاد هم ساخت محصولات ملیله در ایران رواج داشته است، به صورتی که آثاری که از دورا اور پوس گواه به دست آمده بیانگر آن است که تولید اشیا و مصنوعات به وسیله مفتول نقره، در سالهای ذکر شده، در ایران بسیار رایج بوده است.
محقق و ایران شناس معروف به نام آرتور پوپ، در کتاب خود به نام «شاهکارهای هنر ایران»، علاوه بر توضیح در مورد هنرهای نقره کاری و زرگری ایران در سالهای بعد از ظهور دین مبین اسلام در ایران، به اشیای ملیله که در ری به دست آمده و به قرن ۱۲ میلادی متعلق می‌باشد، اشاراتی دارد.
تاریخچه ملیله کاری در ایران به طور مختصری
ملیله کاری قاجاریه
به دلیل این که ظروف و اشیای دیگر ملیله کاری زنجان، به وسیله طلا و یا نقره ساخته می‌شود و بعد از ذوب کردن آن‌ها به آسانی برای مصارف دیگر می توان استفاده کرد. بنابرای به دلیل ذوب کردن محصولات ملیله، برای استفاده مجدد از فلزات گرانبهای آن، متأسفانه آثار زیادی به این دلیل از بین رفته و به همین دلیل نمونه زیادی از ملیله کاری‌های دوران قدیم و به ویژه دوران قبل از دوره قاجاریه وجود ندارد.
از دوره قاجار تعدادی سر قلیان، سینی و گیره استکان در سایزهای مختلف، بعضی از زیورآلات نظیر سینه ریز، گردنبند و گوشواره و… به جا مانده است که برخی از آن‌ها در موزه ها و مراکز هنری خارجی و داخلی و بعضی نیز در مراکز خصوصی و یا نزد افراد خاص نگهداری می‌شود.
ملیله کاری قاجاریه
ملیله کاری دوران معاصر
ملیله کاری در حال حاضر به جز تهران که فعالیت در حوزه این هنر بیشتر برای مصروف جواهر سازی کاربرد دارد، در شهرهایی مانند اصفهان، زنجان و تبریز رایج است. در مجموع ملیله کاری در زنجان با توجه به طرح و نقوش متنوع و اصیل و به خصوص ظرافت چشمگیر آن، از کیفیت بالاتری برخوردار است.
مهم‌ترین مرکز ملیله کاری در ایران زنجان است، منطقه خمسه که در گذشته به نام‌های زنگان و سلطانیه معروف بوده است. تاریخچه ملیله کاری در طول تاریخ بارها این شهرها مورد حمله بیگانگان واقع شده و در پی جنگ‌ها و هجوم‌ها، حتی گاهی تبدیل به ویرانه شده، اما مجددا بازسازی شده و دوباره به حیات خود ادامه داده است.
در مجموع، به دلیل این هنر با ارزش شهر زنجان در دوره‌های گوناگون تاریخچه ملیله کاری از نظر اقتصادی، سیاسی و هنرهای سنتی و صنایع دستی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و یکی از مهم‌ترین قطب‌های تاثیر گذار و فعال کشور بوده است.
ملیله کاری دوران معاصر
سابقه صنایع دستی و هنرهای سنتی زنجان
با توجه به رونق و اهمیت شهر زنجان در دوران مختلف ایران باستان، به احتمال قوی فلزکاری هم که از صنایع و حرفه پیشرفته ایران بوده است، در این شهر وجود داشته است. اما به صورت مشخص از دوره سلجوقیان می‌باشد که با مهاجرت برخی از هنرمندان فلزکار خراسانی به شهر زنجان، این هنر در صنایع دستی در شهر زنجان، اعتبار و رونق بیشتری گرفت.
در دوران مغولان و تیموریان که شهر زنجان دچار صدمات زیادی می‌شود و به ویرانه تبدیل می‌شود. از رونق فلز کاری و به خصوص هنر ملیله کاری زنجان به شدت کاسته شد. اما در دوره صفویان و به تدریج و به مرور زمان دوباره فلزکاری زنجان همراه با آبادانی شهر زنجان، رونق گرفت.
نخستین سندی که به صورت معتبر از حضور ملیله کاری زنجان خبر می‌دهد به فردریجاردز و سفرنامه او متعلق است. او در دوره صفویه از شهر زنجان گذر کرده، در سفرنامه خود اینگونه می‌نویسد:
در جاده تبریز، شهر سلطانیه را با آن مسجد و گنبد مشهورش می توان از چند مایلی مشاهده کرد. نقره و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است. این نوع کار، مورد پسند ایرانیان متجدد است که از نازک کاری زیاده از حد و صنایع مزین و آراسته طرفداری میکنند.
سابقه صنایع دستی و هنرهای سنتی زنجان
شهر زنجان در دوره قاجار
در دوران قاجار شهر زنجان به دلایل گوناگون، یکی از شهرهای معتبر ایران محسوب می‌شد. صنایع دستی، از جمله ملیله کاری زنجان از رونق بالایی برخوردار بود. در کتاب تاریخ صنایع ایران که درباره فلزکاری در دوره قاجار بیان شده است:
«زرگران دوره قاجاریه ظروفی که جنبه داشت ساخته و آن را با مینا نقاشی کرده اند. قلیان هایی از طلا و نقره ساخته و روی آن را طرح های برجسته انداخته و با مینا و سنگهای قیمتی تزیین کرده اند. در این دوره، زنجان برای ساختن ظروف نقره مشبک و مفتولکاری معروف شد. در این ظروف، طرح های مفصل و مشکل را با مفتول خیلی نازک نقره می‌ساختند.»
روزگار معاصر در زنجان
هر چند در حال حاضر استان زنجان صنایع دستی متنوعی مانند قالی بافی، ساخت و حکاکی روی فلز، گلیم بافی، ملیله کاری، چاقو سازی، گیوه دوزی، چاروق دوزی، منبت کاری، و نمد مالی دارد، اما قطعا فلز کاری (ملیله کاری، چاقو سازی، ساخت و حکاکی روی فلز) در شهر زنجان مانند گذشته هنوز از اعتبار زیاد برخوردار است. سالیان سال است که انواع چاقوهای تولیدی زنجان به عنوان سوغات خاص شهر زنجان، شناخته شده است.
طی سالهای اخیر ملیله کاری زنجان نیز در مجموعه غنی و متنوع صنایع دستی کشور، جایگاه ممتاز و خاص را به خود اختصاص داده است.
روزگار معاصر در زنجان
هنرمندان مشهور ملیله ساز در زنجان
ملیله سازی از صنایع دستی بروجرد و زنجان به شمار می‌آید. اشیایی که در این شهرها با ملیله کاری تولید می‌شوند عبارتند از:
هنرمندان در گذشته با تلاش زیاد آثار زیبا و چشمگیری از خود به جا گذاشته اند که ملیله کاری امروزه در زنجان مدیون این هنرمندان می‌باشد این هنرمندان حتی گاهی برای این هنر بینایی خود را از دست دادند.
برخی از این هنرمندان عبارتند از:
- مرحوم مشهدی رحمان، مرحوم کربلایی حسینعلی، مرحوم حاج صمد همامی،مرحوم موسی کاظمیان مقدم و هنرمندانی، مانند رحیم برجخانی، حاج قربانعلی پرداختی، حاج ابوالفضل ثبوتی و….
خرید اینترنتی و آنلاین محصولات ملیله اصفهان
در تاریخچه ملیله کاری آمده است که در دوران شاه عباس، شاه افراد زیادی از ارمنی‌های منطقه جلفای آذربایجان را به شهر اصفهان انتقال داد و منطقه جلفا را بنا کرد. ارمنی‌ها به تولید مصنوعات فلزی مانند کمربندهای ملیله و . . . مشغول شدند. به طور قطع می‌توان گفت اولین باری که ملیله در اصفهان دیده شد در دوران صفوی است.
بعد از حمله افغان‌ها به ایران و با روی کار آمدن زندیان و افشاریان، این هنر زیبا و جذاب اصالت خود را حفظ کرد و با گذشت زمان ظرافت و زیبایی آن بیشتر شد و زمینه لازم را برای وجود اثرهای ارزشمند در دوران قاجار فراهم کرده است. در دوران قاجار آثار زیبایی از هنرمندان زنجان به چشم می خورد. آثار باقی مانده شامل زیورآلات، قلمدان، دوات دان، سینی و . . . است . عده ای اعتقاد دارند که در زمان جنگ جهانی دوم برخی از هنرمندان زنجان به تهران و اصفهان مهاجرت کردند و هنر ملیله را به نواحی دیگر ایران انتقال دادند.
در تهران این هنر بیشتر به صورت جواهرات می‌باشد و در اصفهان اغلب در ساخت و تولید زیورآلات و ظروف نقره می‌باشد. درب مدرسه در چهارباغ اصفهان نشانگر وجود ملیله در دوره صفویه در اصفهان می‌باشد و در زمان جنگ جهانی دوم این هنر به صورت کامل در شهر اصفهان مورد استفاده قرار گرفته است .
هنرمندان مشهور ملیله ساز در زنجان
قیمت ظروف ملیله کاری اصفهان
قیمت ملیله کاری به طور کلی قیمت محصولات ملیله کاری در اصفهان با توجه به زیبایی و ظرافت خاصی که در ساخت محصولات رعایت می‌شود و همین طور کیفیت آن که در رده‌های بالایی قرار دارد، که در تاریخچه ملیله کاری در سراسر دنیا شناخته شده است. این محصولات به دلیل بالا بودن استحکام و ثابت ماندن رنگ آن‌ها هنگام استفاده و شستشو موجب می‌شود که بتوانید از آن‌ها بصورت کاربردی هم استفاده کنید.
در کل ظرافت نقوش و همچنین کیفیت بالای چکش کاری و جوش کاری مهم‌تر از همه کیفیت لعاب کاری نقره ظروف ملیله دلیل تفاوت کیفیت و قیمت این دسته از محصولات در اصفهان می باشد. تاریخچه ملیله کاری 3000 ساله ملیله را در اردبیل از روی آثاری که به دست آمده است می‌توان نتیجه گرفت. آثاری که در اطراف بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی که قدمت 3000 ساله هنر ملیله در اردبیل است.
در تاریخچه ملیله کاری، ملیله نقره اردبیل به وسیله نشان جغرافیایی ثبت شده است که این نشان به این معنا است که نقوش خاص ملیله در یک شی مخصوص ملیله کاران اهل اردبیل می‌باشد. برای مثال نقش و مراحل کار گوشواره زرپیاله خاص اردبیل بوده است و با ملیله‌کاری‌های شهر زنجان، اصفهان و شهرهای متفاوت است.
قیمت ظروف ملیله کاری اصفهان
تاریخچه ملیله کاری در دوره‌های مختلف
- بر اساس برخی از مستندات باستان شناسان که نشانگر این است که ریشه هنر ملیله کاری در ایران در آثاری که به هخامنشیان متعلق است پیدا کرده‌اند.
- در دوره‌ی ساسانی نیز فلزکاران به ویژه افرادی که در نقره سازی دستی داشتند ظروف ارزشمندی را با ذوق و سلیقه‌ی هنریشان برای افراد مرفه جامعه می‌ساختند و گاهی آن‌ها را با سنگهای ارزشمند تزئین می‌کردند اما متاسفانه بعضی از این آثار به دلیل حمله و هجوم اعراب به غنیمت برده شد.
- به طور کلی آثار به دست آمده از کاوش‌های باستان شناسان از مناطقی مانند شوش و همدان و گنجینه‌ی جیحون نشان می‌دهد که ملیله کاری در ایران مربوط به قبل از میلاد است.
- در کتاب شاهکارهای هنر ایران، پرفسور آرتور اپهام پوپ ضمن اشاره به نقره کاری و زرگری، ذکر کرده است که در قرن ۱۲ میلادی، اثرهایی از ملیله کاری وجود داشته است. اما به دلیل این که این آثار ملیله کاری با مواد اولیه طلا و نقره می‌باشد به راحتی با ذوب کردن آن‌ها را تغییر کاربری می‌دادند. بنابراین اشیا و آثار زیادی از آن دوران به یادگار نمانده است.
تاریخچه ملیله کاری در دوره‌های مختلف
- در دوران سلجوقی، اکثر هنرمندان فلزکار خراسانی و ساکن شمال شرقی و شرق ایران بودند که برخی از آن‌ها به دلیل جنگ‌های رخ داده شهر خود را ترک کردند و در شهرهای دیگر مانند زنجان، همدان، بروجرد، تبریز و به خصوص شهر موصل اقامت کردند.
- گفته شده است که هنرمندان خراسانی هنر ملیله را در سال پنجم هجری قمری در شهر زنجان گسترش دادند.
- از هنر ملیله کاری دوره‌ی قاجار تعدادی سینی، سر قلیان، زیور آلات، گیره استکان باقی مانده است که بعضی در موزه و برخی نزد برخی خانواده‌ها به طور خصوصی نگهداری می‌شوند.
- امروزه به وفور ملیله کاری در زنجان وجود دارد و به طور محدود در شهر اصفهان و تبریز دیده می‌شود. این هنر در شهر زنجان به دلیل ظرافت و اصالت نقوش بسیار رواج پیدا کرده است و ظروفی مثل شکلات خوری، سرویس چایخوری، شمعدان، گلدان، قاب عکس و… می‌سازند. انتخاب عیار نقره و نقوش و طرح‌های به کار رفته در ظروف دلیل تفاوت ملیله‌کاری شهرهای مختلف کشور است.