تخته نرد چوبی

نرد، تخته نرد چوبی، نردشیر، وینشیر یا بکگمِن ) از بازی های فکری و متکی به برنامه ریزی ، روش، شمارش و شانس است. در این بازی دو نفره، طرفین مهره‌های خود را بر اساس دو عددی که بر روی تاس نقش می‌بندد در جهت حرکت عقربه‌های ساعت یا خلاف آن حرکت می‌دهند و در آخر از صفحهٔ بازی خارج می‌سازند، در پایان بازیکنی برنده خواهد بود که زودتر همهٔ مهره‌های خود را از زمین بازی خارج نماید.

کاوشهای باستان‌شناسی در شهر سوخته نشان می‌دهد این بازی در ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در ایران وجود داشته‌است. مجموعه‌ای به‌شمار۳۰ مهره و دو تاس در یک صفحه‌ای که نگاره‌ای از مار بر روی آن است و در شهرسوخته یافت شده‌ است ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال کهنتر از آنی است که در شهر اور یافت شده‌ است.

در زمان پادشاهی انوشیروان خسرو، پادشاه هند «دیورسام بزرگ» برای سنجش خرد و دانایی ایرانیان و اثبات برتری خود شطرنجی را که مهره‌‌های آن از زمرد و یاقوت سرخ بود، به همراه هدایایی نفیس به دربار ایران فرستاد و «تخت ریتوس» دانا را نیز گمارده انجام این کار ساخت. او در نامه‌ای به پادشاه ایران نوشت: «از آنجا که شما شاهنشاه ما هستید، دانایان شما نیز باید از دانایان ما برتر باشند.

پس یا روش و شیوه آنچه را که به نزد شما فرستاده‌ایم (شطرنج) باز گویید و یا پس از این ساو و باج برای ما بفرستید». شاه ایران پس از خواندن نامه چهل روز زمان خواست و هیچ یک از دانایان در این چند روز چاره و روش آن را نیافت، تا اینکه روز چهلم بزرگمهر که جوانترین وزیر انوشیروان بود به پا خاست و گفت: «این شطرنج را چون میدان جنگ ساخته‌اند که دو طرف با مهره‌های خود با هم می‌جنگند و هر کدام خرد و دوراندیشی بیشتری داشته باشد، پیروز می‌شود.» و رازهای کامل بازی شطرنج و روش چیدن مهره‌ها را گفت.

شاهنشاه سه بار بر او درود فرستاد و دوازده هزار سکه به او پاداش داد. پس از آن «تخت ریتوس» با بزرگمهر به بازی پرداخت. بزرگمهر سه بار بر تخت ریتوس پیروز شد. روز بعد بزرگمهر تخت ریتوس را به نزد خود خواند و وسیله بازی دیگری را نشان داد و گفت: اگر شما این را پاسخ دادید ما باجگزار شما می شویم و اگر نتوانستید باید باجگزار ما باشید.» دیورسام چهل روز زمان خواست، اما هیچ یک از دانایان آن سرزمین نتوانستند «وین اردشیر» را چاره گشایی کنند و به این ترتیب شاه هندوستان پذیرفت که باجگزار ایران باشد.

به این داستان با کمی اغراق در کتاب‌هایی چون تاریخ طبری و تاریخ سیستان و در قسمتی از کتاب استاد بیرونی اشاره شده ولی جدا از اغراقاتی چون باجگیر شدن هندوها به‌خاطر یک بازی به ایرانی‌ها، تخته نرد یک بازی بی‌بدیل است. البته نوشته‌های پیشینیان و حتی تاریخدانان هیچ گاه دور از اغراق و اغماض نبوده و نیست و اینجاست که علم باستان شناسی برای تائید و تمیز دادن این اطلاعات واد عمل می شود. اما تائیداین نکته که این بازی نامش و شکلش و فرمش ایرانی بوده و توسط ایرانی‌ها اختراع شده کاملا” محرز و مشخص می‌باشد.

فلسفه پیدایش تخته نرد چوبی

30 مهره : نشان گر 30 شبانه روز یک ماه
24 خانه : نشان گر 24 ساعت شبانه روز
4 قسمت زمین : 4 فصل سال
5 دست بازی: 5 وقت یک شبانه روز
2 رنگ سیاه و سپید: شب و روز
هر طرف زمین 12 خانه دارد: 12 ماه سال
تخته نرد : کره زمین
زمین بازی: اسمان
تاس: ستاره بخت و اقبال
گردش تاس‌ها‌: گردش ایام
مهره‌ها‌: انسان‌ها‌
گردش مهره در زمین: حرکت انسان‌ها‌ (زندگی )
برداشتن مهره در پایان هر بازی: مرگ انسان‌ها‌